życie

1. Bez życia «bez zapału, mało energicznie»

2. Brać, traktować życie lekko «być lekkomyślnym, postępować lekkomyślnie, beztrosko, niczym się nie przejmując»: Podziwiał jego odwagę brania życia lekko i nieodpowiedzialnie, jakby to było majowe święto. Podziwiał jego siłę przebicia i łatwość pokonywania drogi w górę lekkim krokiem niedzielnego wędrowca. O. Tokarczuk, Podróż.

3. Być nie do życia

a) «być osobą konfliktową, trudną we współżyciu»: Marc przysiągł pannie Flinn, że z żoną nic już go nie łączy, bo to diablica nad diablice. Ma wredny charakter, ustawicznie posądza go o zdrady i w ogóle jest nie do życia. Det 3/1999. Od czasu, jak cię Ewa rzuciła, jesteś nie do życia. Dziwaczejesz, bracie. P. Krawczyk, Plamka.

b) «być w złej kondycji fizycznej, źle się czuć»

4. Coś nabiera życia «coś nabiera wyrazistości»

5. Coś się komuś od życia należy «ktoś ma prawo do jakichś przyjemności, korzyści, do satysfakcji»: (...) dała się ponieść fali gorącego romansu. Traktowała to po prostu jako odtrutkę na swoją sytuację rodzinną, ponadto z satysfakcją myślała: „tyle nacierpiałam się z racji nieuzasadnionych posądzeń, że wreszcie coś mi się od życia należy i jeśli jeszcze kiedyś Andrzej wyskoczy ze swoją zazdrością, to przynajmniej będę wiedziała za co”. Det 2/1999.

6. Coś (wzięte) z życia «coś zgodne z realiami, niewyidealizowane, niewymyślone, zaczerpnięte z codziennych wydarzeń»

7. Dać komuś życie «urodzić kogoś»: Zasługi mamy są nieocenione. Dała ci życie, szyła po nocach twoje kostiumy na przedszkolne bale, robiła kanapki do szkoły. Cosm 4/1999.

8. Dzieło (czyjegoś) życia «najważniejsza rzecz dokonana przez kogoś w ciągu jego życia»: (...) we Fromborku mieszkał kanonik kapituły warmińskiej Mikołaj Kopernik (...). Wielki astronom polski ukończył tu dzieło swego życia „De revolutionibus” (...). J. Bałdowski, Warmia.

9. Jeśli komuś życie miłe «jeśli ktoś nie chce utracić życia»: Nagle Adaś zatrzymał się i zaczął nasłuchiwać. – O Boże! – jęknął. – Psy!... Prędko... Prędko, jeśli nam życie miłe! K. Makuszyński, Szatan.

10. Kwestia, sprawa życia i śmierci «warunek dalszej egzystencji, istnienia, sprawa, kwestia przesądzająca los kogoś, czegoś»: Panie posterunkowy kochany, mogę wrócić po przepustkę? Bardzo pana proszę. To sprawa życia i śmierci. B. Wojdowski, Chleb.

11. Mężczyzna, kobieta czyjegoś życia «idealny, wymarzony partner, idealna, wymarzona partnerka, zwłaszcza w miłości»: (...) pamiętam jak dziś jej zdjęcia w magazynach z jakimś gościem, którego przedstawiała: „Oto mężczyzna mojego życia!”. CKM 8/2000.

12. Mieć coś z życia «mieć jakieś przyjemności»: – I ta pustka – rozumiesz, pustka? – Co ja mam z życia? Nic. J. Iwaszkiewicz, Sława.

13. Mieć własne, swoje życie «mieć własne zainteresowania, sprawy, być niezależnym od kogoś»: Kiedy miałem 13 lat, umarł mój ojciec. Zostałem tylko z matką, bracia byli dużo starsi i mieli własne życie. Viva 23/2000.

14. Nigdy w życiu «absolutnie nie, nigdy»: Czy powierzyłabym antykoncepcję swojemu chłopakowi? Nigdy w życiu. Kaśka, 19 lat, studentka. Cosm 7/2000.

15. Oddać, dać życie za kogoś, za coś «ponieść śmierć, zginąć za kogoś, za coś, z jakiegoś powodu»: (...) młodzież owego tragicznego września – gotowa była w rzeczywistości, nie w słowach, oddać swe życie za kraj, który dopiero co powstał z niebytu. TPow 51/1994. Tereska jest twoją nieodrodną córką – powiedziałem. – Też poszukiwałaś prawdy. – Ale nie z drwiącym uśmiechem! Za prawdę gotowa byłam oddać życie! J. Stawiński, Piszczyk.

16. Porwać się, godzić na czyjeś życie «usiłować kogoś zabić, nastawać na czyjeś życie»: Panie Michale, nigdy ty nie będziesz bezpiecznym wśród tych panów, którzy cię nienawidzą i godzą na twe życie. P. Jasienica, Polska Jagiellonów.

17. Poukładać, układać sobie życie «zadecydować, decydować o swoim losie, o swoich osobistych sprawach»: On, podróżnik z zamiłowania, został właścicielem biura podróży. – Wiesz, ożenił się z bogatą, starszą od siebie kobietą – powiedziała z lekkim wahaniem Hanka. – Wszyscy jakoś poukładaliśmy sobie życie. Życie na gorąco 35/1999. Moi rodzice rozwiedli się. Mama próbowała na nowo ułożyć sobie życie, a ja byłam stale zazdrosna o każdego jej mężczyznę. Viva 5/2000.

18. Rajskie, słodkie, święte, jedwabne życie «bardzo wygodne, beztroskie, przyjemne warunki egzystencji»: Najlepiej mieli ci, którzy znajdowali się pod skrzydełkami państwa opiekuńczego, na przykład Szwecji. Zanim model ten nie zbankrutował, bezrobotni mieli rajskie życie. Metr 06/04/2001. Gdyby do naszych czasów nie przechowały się żadne inne przekazy, można by sądzić, że zaiste słodkie życie wiedli mieszkańcy tego nizinnego kraju – jedli tłusto, pili tęgo, nie gardzili wesołą kompanią. Z. Herbert, Natura.

19. Rozpocząć, zacząć nowe życie, życie od nowa, na nowo «zacząć żyć lepiej, inaczej niż dotychczas, zmienić na lepsze swoje postępowanie, swój sposób bycia»: Kobiety po rozwodzie chcą natychmiast rozpocząć nowe życie, by „zatrzeć ślady” po eksmałżonku. Przekrój 21/2001. William G. France w 1934 roku wyruszył wraz z żoną, skrzynką narzędzi i 25 dolarami w kieszeni na Florydę, aby tam rozpocząć nowe życie. Dial film 1988.

20. Rozstać się, pożegnać się z życiem, ze światem, z tym światem; zakończyć życie «umrzeć»: (...) dał znak, by mu przyniesiono strój wojenny, następnie pomalował ciało bojową farbą – i z godnością rozstał się z życiem. Z. Teplicki, Indianie.

21. Samo życie «o sytuacji charakterystycznej dla ludzkiej egzystencji»: (...) w czasie stanu wojennego otrzymali awanse i funkcje komisarzy. Może im się opłacało? Chyba tak, bo przepustki na samochody mieli i kartki na benzynę. Nawet i ja z tego korzystałam, nie zdradzając, że doskonale znałam ich rolę w organizacji. Jak widzisz, samo życie. W. M. Korczyńska, Wróć.

22. Ujść z życiem; unieść skądś głowę, życie; wynieść skądś całą skórę, głowę, życie «uratować się ze śmiertelnego niebezpieczeństwa, zachować życie»: W piątek w Warszawie, a wczoraj w Bydgoszczy i Legnicy policja strzelała do bandytów. Złodzieje ledwo uszli z życiem. Życie 14/01/2000.

23. W życiu «nigdy, wcale, zupełnie nie»: Do „Zacisza” weszła dziewczyna. Mogła mieć góra siedemnaście lat. Było to coś wspaniałego. Takiej kombinacji niewinności z zapowiedzią rozpusty i wyuzdania w życiu nie widziałem. R. Antoszewski, Kariera.

24. Złamać, zrujnować, rujnować komuś życie «unieszczęśliwić, unieszczęśliwiać kogoś, zniweczyć, niweczyć czyjeś życiowe plany, zamierzenia»: O powrocie do Rosji w ten sposób nie myślał. Komunistów nienawidził każdym centymetrem swej zgrubiałej skóry. Złamali mu życie. Zamordowali papę. Skonfiskowali majątek. Zmarnowali młodość, miłość – wszystko. Doprowadzili do prostytucji narzeczoną (...). Kazali miesiącami zdychać z głodu (...). B. Jasieński, Palę. (...) człowiek musi dopuścić informacje i myślenie o tym, na jakim dnie się znalazł, jak alkohol zrujnował jego życie. A. Dodziuk, W. Kamecki, Matnia.

25. Z życiem «żwawo, energicznie»: No już, naprzód, z życiem, co się tak wleczecie! Roz bezp 1998.

26. Życie intymne «współżycie seksualne»: Badaczom intymnego życia ludzkiego gatunku znane są przeliczne dowody na to, że nic tak nie zwiększa seksualnej atrakcyjności partnera jak zdrowa dawka zazdrości. WO 06/05/2000.

27. Życie jest komuś niemiłe «komuś nie chce się żyć, ktoś nie dba o życie»: – Ty dokąd? – Sławek przytrzymał ją za ramię. – Nie słyszałeś, idę uwolnić z więzienia naszych ojców i braci. – Bądź poważna, wracaj do hotelu. Chyba że ci życie niemiłe. M. Nurowska, Czyściec.

28. Życie z kogoś uszło «ktoś umarł»

Być między życiem a śmiercią zob. śmierć 2.

Być panem życia i śmierci zob. pan 2.

Dać (o sobie) znak życia zob. znak 3.

Dokonać życia zob. dokonać.

Eliksir życia zob. eliksir.

Jesień życia zob. jesień 1.

Na śmierć i życie zob. śmierć 7.

Nie dawać znaku (znaków) życia zob. znak 6.

Nie oddać, nie sprzedać tanio swojego życia zob. tanio.

Oderwać się od życia zob. oderwać się 2.

Pchać taczkę życia zob. pchnąć.

Podwójne życie zob. podwójny 2.

Powołać coś do życia zob. powołać.

Przypłacić coś, zapłacić za coś życiem zob. przypłacić.

Przywrócić kogoś do życia zob. przywrócić 2.

Przywrócić coś do życia zob. przywrócić 1.

Psie życie zob. psi 4.

Radość życia zob. radość.

Sprzedać drogo życie zob. sprzedać 3.

Ścieżki życia zob. ścieżka 4.

Tchnąć w coś życie zob. tchnąć.

Towarzyszka życia, dozgonna towarzyszka (życia) zob. towarzyszka.

Towarzysz życia, dozgonny towarzysz (życia) zob. towarzysz.

Trup za życia zob. trup 9.

Trzymać się przy życiu zob. trzymać się 5.

(Twarda) szkoła życia zob. szkoła 4.

Używać życia zob. użyć 3.

Wejść, wleźć, władować się, ładować się komuś z butami w życie zob. but 2.

Wejść w życie zob. wejść 12.

Wiosna życia zob. wiosna 2.

Wprowadzić, wcielić coś w życie zob. wprowadzić 2.

Wprowadzić kogoś w życie zob. wprowadzić 1.

Zawiązać komuś życie zob. zawiązać 2.

Zejść z areny życia zob. zejść 5.

Znać życie zob. znać 7.

Znaleźć cel w życiu zob. znaleźć 6.

Życie ledwie się w kimś kołacze zob. kołatać się.

Życie lubi płatać figle zob. lubić.

Życie nie głaszcze kogoś (po głowie) zob. głaskać.

Życie usłane różami zob. usłać.

Życie z dnia na dzień, z godziny na godzinę zob. żyć 12.